Dosier Stikstof // Stikstof is nog maar één van de natuurproblemen die het kabinet moet aanpakken
Vanaf de zomer hoopt het kabinet eindelijk vaart te maken met stikstof. Maar de aanpak van natuur en landbouw vraagt om meer.
Zelfs regeringspartij VVD moet erkennen dat de stikstofaanpak van het kabinet-Rutte IV tot nu toe weinig tot niets heeft opgeleverd.
Er zijn vier jaar verstreken sinds de Raad van State het beleid van wegkijken (PAS) blokkeerde, de Tweede Kamer zit na twee jaar op de helft van haar termijn. En de onzekerheid onder boeren is groter dan ooit, nieuwe bouwprojecten staan op de tocht en het vertrouwen van het bedrijfsleven in Nederland is aangetast, zei VVD-Kamerlid Thom van Campen tijdens het debat over het miljardenfonds voor natuur en landbouw in april.
„De enige maatregel die we genomen hebben, is dat we 100 kilometer per uur zijn gaan rijden op de snelweg”, concludeerde Laura Bromet van oppositiepartij GroenLinks toen.
Laten we dan nu eindelijk begínnen, zeggen coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Sinds deze week is Brussel akkoord met het uitkopen van boeren bij kwetsbare natuurgebieden, onder wie de piekbelasters, de grote stikstofuitstoters. Die subsidieregelingen moeten 1 juli ingaan. Het kabinet hoopt dat 3.000 piekbelasters plus 10.000 andere veehouders vrijwillig willen verduurzamen, verplaatsen óf stoppen – anders kan volgend jaar dwang volgen.
Half mei hoopt het kabinet met de boeren, provincies, supermarkten en natuurorganisaties ook een Landbouwakkoord op hoofdlijnen te sluiten. Een soort routekaart voor duurzame en diervriendelijke ‘kringlooplandbouw’ in 2040, waarbij boeren natuur, water en klimaat niet langer belasten, maar verbeteren.
Komende week vervolgt de Kamer het debat over het fonds van 24,3 miljard euro voor natuur en landbouw, de stemming volgt waarschijnlijk de week erna. Dit debat werd in april ’s avonds opgeschort, omdat er meer dan honderd vragen en 25 amendementen lagen voor stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) – die net als de Kamer nog moest dineren.
Het ‘Transitiefonds landelijk gebied en natuur’ moet onder meer helpen de stikstofuitstoot te halveren. De coalitie is alleen verdeeld of het streefjaar 2030 blijft, of 2035 wordt. Het CDA wil hier ergens in de komende maanden over onderhandelen. De wettelijke looptijd van het fonds is in ieder geval tot 2035, dus het kabinet kan er alle kanten mee op.
Meer vooruitgang
Zo klinkt het bijna alsof de stikstofaanpak zich op een kantelpunt bevindt – en mogelijk komt er meer vooruitgang vanaf de zomer.
Maar het blijft gissen hoeveel boeren en fabrieken willen meewerken aan de piekbelastersregeling, of dat de overheid verstrikt raakt in slepende onteigeningsprocedures. Er zíjn nog geen Landbouwakkoord, geen handtekeningen en geen inhoud om te beoordelen. De Tweede Kamer zal waarschijnlijk instemmen met het wetsvoorstel voor het miljardenfonds, maar dit moet dan ook nog door de Eerste Kamer, waar een meerderheid niet vanzelfsprekend is.
Mocht het fonds vertraging oplopen, betekent dat overigens niet dat het kabinet nu niets kan doen. Het geld voor de uitkoopregelingen van piekbelasters en andere veehouders (1,47 miljard) bijvoorbeeld, wordt via de Voorjaarsnota geregeld en staat al geparkeerd op een rekening. Ook de Voorjaarsnota moet nog wel door de Tweede en Eerste Kamer.
Een belangrijke vraag die minister Van der Wal – enig beheerder van het fonds van 24,3 miljard euro – woensdag in de Kamer zal moeten beantwoorden is: hóe moet die berg belastinggeld de problemen in de natuur en landbouw gaan oplossen?
De doelen van het fonds zijn wel bekend: de stikstofneerslag in natuur moet omlaag, de uitstoot van broeikasgassen ook, de waterkwaliteit moet verbeteren, net als de biodiversiteit, en de landbouw moet verduurzamen. Maar hoe deze doelen bereikt moeten worden, is onduidelijk.
Bij het coalitie-akkoord zat alleen een voorlopig uitgavenplaatje tot 2035. De grootste post, bijna 7,5 miljard euro, zou bestemd zijn voor het opkopen van veehouderijen. Zo’n 7 miljard is dekking voor het afwaarderen van grond van melkveehouders: bijvoorbeeld als die grond wordt omgezet in natuurgebied. Voor innovatieve stalsystemen en andere bedrijfsvoering van boeren: één miljard.
Zowel de Algemene Rekenkamer, de Raad van State als het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) waarschuwen voor een „geld-zoekt-project” benadering, waarschuwde VVD’er Van Campen over het miljardenfonds. Bromet van GroenLinks was wat stelliger: het kabinet heeft „geen enkele visie” op verduurzaming van de landbouw, zei zij in het debat.
De Tweede Kamer vraagt zich af hoe zij tot 2035 kan controleren of al die miljarden wel effectief worden uitgegeven. Het schrikbeeld is dat we twaalf jaar verder zijn, het geld op is, en de problemen niet opgelost.
Vooral linkse partijen hebben daarbij nog de zorg dat het kabinet alleen focust op stikstof. Fixatie op stikstof, zegt het PBL al jaren, is niet de manier om Natura 2000-gebieden te herstellen. Om dier- en plantensoorten op peil te houden is meer nodig: schoner water, hogere grondwaterstanden om verdroging tegen te gaan, minder versnipperde natuurgebieden en meer leefgebied.
Tientallen piekbelasters tegen uitkoop
Zo’n brede aanpak rond natuur en landbouw staat ook onder druk door de opkomst van de BoerBurgerBeweging (BBB). BBB-leider Caroline van der Plas zegt al langer dat het kabinet een „eenzijdige blik” op stikstof heeft. Maar BBB pleit ook voor halvering van het aantal Natura 2000-gebieden, omdat er te veel „piepkleine natuurgebieden” tussen zouden zitten. Veel boeren zijn tegen het verhogen van het grondwaterpeil bij natuurgebieden; zij willen geen drassige grond waarin koeien en tractoren kunnen wegzakken.
BBB vindt een fonds van 24,3 miljard euro ook veel te veel. De partij ziet zelf meer in technische oplossingen, zoals een stallensysteem dat ammoniak tegengaat door de lucht te zuiveren en mest en plas te scheiden.
Een reden voor partijen als GroenLinks en PvdA om bij het kabinet aan te dringen op een „integrale” aanpak met het fonds voor natuur en landbouw – niet alleen innovatie. Want nu is het nog minister Van der Wal die de miljarden voor natuur en landbouw gaat beheren. Maar als het kabinet in 2025 stopt of eerder valt, zou dat ook zomaar minister Van der Plas kunnen zijn.
[ ... ]