Landsadvocaat // Fraude-affaire Landsadvocaat gaat elke partner al snel vier ton kosten.
Het landsadvocatenkantoor zal nog lang last blijven houden van de fraude-affaire waar het kantoor onder gebukt gaat. De kantoorreputatie is in het geding en partners moeten mogelijk nog jarenlang de portemonnee trekken. Het toezicht op het notariaat is in ieder geval schromelijk tekortgeschoten.
© Michel Knapen
Ze spreekt van een nachtmerriescenario, een persoonlijk en zakelijk drama. Maar Marieke Quant, partner bij de Reputatiegroep, zegt ook: de intentie tot betrouwbaarheid van Pels Rijcken staat niet ter discussie, maar dat er iets faliekant is misgegaan, is duidelijk. En dat heeft enorme consequenties voor de reputatie van het kantoor.
Volgens Quant, gespecialiseerd in reputatie- en crisismanagement, moet een organisatie die zo’n exceptionele affaire doormaakt, de crisisaanpak langs de lat van drie kernvragen leggen: wat is er gebeurd? Hoe heeft dit kunnen gebeuren? En wat ga je doen om herhaling te voorkomen? ‘Alleen door die vragen ook echt en helder te beantwoorden, werk je aan het terugwinnen van vertrouwen.’
Maatschappelijke verantwoordelijkheid
Daarvoor zijn twee strategieën mogelijk. ‘De een is de slachtofferstrategie. Die gaat over je legal license to operate. De focus ligt daarbij op aansprakelijkheid, waarbij je de schuld legt bij de frauderende partner en als kantoor afstand neemt van het gebeurde.’ Pels Rijcken plaatst dan de kwestie buiten zichzelf en probeert zo de schade te beperken.
Een andere optie is de leiderschapsstrategie. ‘Deze richt zich op je social license to operate: door leiderschap te nemen, toon je maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dat houdt in: toegeven dat dit nooit had mogen gebeuren en er zichtbaar alles aan doen om te voorkomen dat zoiets ooit nog mogelijk is. In deze casus kan ik mij voorstellen dat deze tweede strategie op de lange termijn het meest succesvol is.’
Niet alleen de reputatie van Pels Rijcken staat op het spel maar ook het vertrouwen in de beroepsgroep van advocaten en notarissen. ‘De reputatie van Pels Rijcken was onbetwist’, zegt Quant. ‘Dat de landsavocaat onderdeel uitmaakt van het kantoor, draagt daar nog extra aan bij. Dat is niet vrijblijvend. In zijn rol als bestuursvoorzitter genoot Frank Oranje groot aanzien. Oranje wás Pels Rijcken. Het kantoor had daarom ook kunnen zeggen: het heeft óns kunnen gebeuren. Ons systeem heeft intern duidelijk niet gefunctioneerd.’
Belangenverstrengeling
Quant denkt dat de kwestie nog jarenlang de goede reputatie zal kunnen beïnvloeden. ‘Hoe Pels Rijcken de zaak oppakt, is bepalend voor de perceptie en het oordeel achteraf. Daarbij is het cruciaal om iedere schijn van belangenverstrengeling of onzorgvuldigheid te vermijden. Gelijk hebben is niet hetzelfde als gelijk krijgen. De perceptie van de buitenwereld is leidend, dus daar moet je goed over nadenken. Het is daarom heel verstandig dat de Rotterdamse deken de Haagse Deken – die zestien jaar (tot 2011) bij Pels Rijcken werkte – controleert bij het onderzoek. Zo voorkom je speculatie.’
Waarschijnlijk zullen cliënten niet direct bij Pels Rijcken weglopen, vermoedt Marieke Quant. ‘Dat is een korte termijn-gedachte. Cliënten hebben vaak een persoonlijke band met hun advocaat en notaris, die gaan niet zo maar uit elkaar. Maar de overheid heeft te maken met de publieke opinie, dus daar zal men de samenwerking zeker heroverwegen. En juist daarbij helpt het om zichtbaar en transparant te zijn.’
Vier ton per compagnon
Met die reputatieschade zou het nog wel eens kunnen meevallen, zegt Maarten de Haas, deskundige op het gebied van bedrijfskundig management van advocatenkantoren. In de jaren ’90 was hij directeur bij één van de grote kantoren van die tijd. Een van de compagnons werd toen verdacht van witwaspraktijken en dat leidde tot veel ophef. ‘Het was voor ons kantoor een eenmalige kwestie en had mogelijk daarom weinig invloed op de reputatie. Maar gebeurt zoiets in korte tijd voor een tweede keer, dan gaan cliënten achter hun oren krabben: wil ik wel bij dit kantoor blijven. Als Pels Rijcken dit goed afhandelt, dan valt de reputatieschade wel mee.’
Het schadebedrag voor Pels Rijcken wordt nu geraamd op 10 miljoen euro. Daar komt nog wat bij, vermoedt De Haas, zoals proces- en onderzoekskosten, maar aan de andere kant zal niet het hele bedrag door de slachtoffers worden geclaimd omdat sommigen onvindbaar of overleden zijn. Volgens De Haas lijkt 12 miljoen een reële schatting – voor zover we nu weten. Het kantoor kent 33 advocaat-partners en twee notaris-partners. ‘Ik weet niet of er salary partners bij zitten, die delen niet direct in de schade. Stel dat 12 miljoen moet worden verdeeld over dertig vennoten, dan is dat vier ton per persoon.’
Dat bedrag zal niet van de kantoorspaarrekening worden gehaald, want partnerschappen keren de lopende winst uit en hebben doorgaans geen spaarrekening, zegt De Haas. ‘Voor concrete verwachte kosten wordt soms een potje gecreëerd, hoewel dat fiscaal lastig is. Maar linksom of rechtsom: de partners zullen dit moeten betalen. Het gaat ten laste van de winst, dus direct ten laste van het inkomen of vermogen van de vennoten. Als regel in het jaar waarin de schadevergoeding wordt uitgekeerd, tenzij het kantoor het over verschillende jaren kan uitsmeren.’
Liggen slapen
Waarschijnlijk deelt iedereen in gelijke mate in de schade. ‘Advocaten zouden kunnen zeggen: het was de notariële sectie die zat te rommelen. Bij sommige kantoren vormen advocaten en notarissen aparte vennootschappen. Ik weet niet hoe dit bij Pels Rijcken is geregeld. Aan de andere kant: Frank Oranje was bestuursvoorzitter van heel Pels Rijcken en heeft ook in die hoedanigheid de schade veroorzaakt. Pels Rijcken heeft daar aan bijgedragen omdat het als kantoor heeft liggen slapen. Dit kan nog onderwerp zijn van een stevige discussie tussen de vennoten. Ik denk niet dat die twee notaris-partners de hele schade kunnen dragen.’
Uitsmeren
Als de schade collectief wordt verdeeld, dan zijn er mogelijkheden dat uit te smeren over een langere periode, want ook de claims worden over meerdere jaren uitbetaald. Is de schade vier ton per partner en wordt dat over tien jaar verdeeld, dan betekent dat een inkomensverlies van 40.000 euro per partner per jaar, ‘toch wel een heel aardig bedrag’. De Haas schat dat een Pels Rijcken-partner tussen de vijf ton en een miljoen per jaar verdient. ‘Het kost een partner dus de helft tot twee derde van zijn jaarinkomen, en dan zijn ze er in één jaar vanaf. Wordt het uitgesmeerd: die 40.000 per jaar op een inkomen van zes, zeven ton is gedurende een aantal jaren best te dragen. Het is een grote klap voor het kantoor maar ze gaan er niet van omvallen. Wel houden ze er lang last van. Nieuwe partners worden mogelijk ook met deel van die kosten geconfronteerd. Die denken wel langer na voor ze toetreden.’
Laaghangend fruit
Organisatiecriminoloog Bob Hoogenboom, hoogleraar Forensic Business Expertise aan Nyenrode Business Universiteit, heeft met belangstelling naar deze casus gekeken. Dát dit heeft kunnen gebeuren, daarover is hij niet echt verbaasd. Onlangs bracht hij het rapport Samen uit, waarin hij onderzocht hoe notarissen, makelaars en taxateurs samenwerken om vastgoedfraudes te voorkomen. Een van de conclusies: zowel de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie als Bureau Financieel Toezicht houdt zich vooral bezig met ‘laaghangend fruit’. ‘Men concentreert zich op klein bier en controleert vooral kleine kantoren, op de zichtbare vormen van regelschending. Te weinig wordt gekeken naar complexe witwas- en belastingconstructies, en dus te weinig naar de Zuidas- en andere grote kantoren. Uit de zaak-Pels Rijcken blijkt dat er misschien veel meer gebeurt binnen grote kantoren dan we registeren en waarop we toezicht houden.’
Collegiale toetsing
Dat blijkt ook uit het stelsel van collegiale toetsing dat de KNB in 2007 heeft ingevoerd. Hoogenboom analyseerde alle halfjaarverslagen. ‘Pas vrij recent waren enkele grote kantoren onderwerp van zo’n toetsing. BFT en de KNB controleren met deze collegiale toetsing te oppervlakkig de grote kantoren, en dat is naïef.’ Maar mogelijk wel verklaarbaar: het aantal toezichthouders binnen het notariaat is veel te beperkt, vindt Hoogenboom. ‘De capaciteit is absoluut ontoereikend. Jaarlijks wordt maar een paar procent van de kantoren en notarissen gecontroleerd. Dan zie je maar het topje van de ijsberg.’
Compliance officers
Voor zijn onderzoek hield Hoogenboom interviews op de Zuidas, en daar werd hij gewezen op het bestaan van een netwerk van compliance officers binnen die grote kantoren. ‘Klinkt goed, maar hoe functioneert dat? Uit de literatuur weten we dat die functie nogal eens wordt overruled omdat er commerciële belangen in het spel zijn. Het topmanagement kan zaken afschermen: hier hoef je niet meer naar te kijken, het is in orde. De kwaliteit, toegevoegde waarde en effectiviteit van interne compliance officers zijn nauwelijks onderzocht. Staan ze onder druk, worden ze beïnvloed? Hoe onafhankelijk zijn compliance officers binnen een kantoor? Hebben ze een moreel kompas, houden ze hun rug recht? Of worden ze onder druk gezet een andere kant op te kijken?’ Bij de grote witwaszaak bij ING faalde dat systeem ook, zegt Hoogenboom.
Hebzucht
Wat nog niet duidelijk is, is waarom Frank Oranje – die jarenlang over een vorstelijk inkomen beschikte – toch zoveel geld achterover drukte. Hoogenboom haalt er de rapportages bij van de Association of Certified Fraud Examiners, die de sociologie van fraudeurs in kaart brachten. ‘Het zijn doorgaans mensen met een hoge sociale status, die al heel lang zijn verbonden aan hun kantoor en in staat zijn hun macht te gebruiken mensen de andere kant op te laten kijken. In dat beeld past Oranje.’ Maar waarom deed hij het? Hoogenboom verwijst naar de film Wall Street, waarin de verdachten van fraude allemaal multimiljonair waren – voor het geld hoefden ze het niet te doen. ‘Ze fraudeerden voor de kick. Van het feit dat je het systeem kán bedonderen kun je al high worden. Maar uit onderzoek blijkt ook dat topmensen frauderen omdat ze verslavings- of relatieproblemen hebben, als het niet goed gaat met het bedrijf – wat bij Pels Rijcken niet zal hebben gespeeld – of uit pure hebzucht.’
Bronnen :
https://www.mr-online.nl/fraude-affaire-pels-rijcken-gaat-elke-partner-al-snel-vier-ton-kosten/