Dossier Vuurwerkramp // Ondermijning-2: Huis v. Klokkenluiders
Twee weken geleden schreef ik reeds in een eerder artikel over het Huis voor Klokkenluiders, dat het een geldverslindende operatie is die geen enkele klokkenluider verder helpt en hen in feite misleidt en in de val lokt. Wat het Huis wél doet is gewetensvolle medewerkers uitfilteren en buitenwerken en proceduregetrouwe juristen aan een baan helpen. Het is geen 'Huis vóór de Klokkenluider', maar een 'Huis voor de Overheid', het zoveelste.
Naast uitgebreide kennis van het innerlijk van de Europese instellingen en van het dossier achter de Vuurwerkramp, heb ik nóg een terrein van expertise, dat is de omgang met en de begeleiding van klokkenluiders. Als een van de oprichtende leden van de stichting Expertgroep Klokkenluiders ben ik nauw betrokken geweest bij de initiatieven die hebben geleid tot de 'Wet Huis voor Klokkenluiders'. Ook dít terrein raakt de kern van mijn boodschap, namelijk dat de Nederlandse rechtsstaat wordt ondermijnd door de departementen Justitie & Veiligheid en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Voor de niet-ingewijden onder ons nog even de omschrijving van de begrippen 'Melder van Misstanden' en 'Klokkenluider', essentiële begrippen in dit artikel. Het woord 'Klokkenluider' is een van de meest misbruikte begrippen binnen onze taal en wordt vaak misbruikt voor allerhande melders, ongeacht of zij intern of extern melden, of zij dit over hun werkgever doen of over een vermeende misstand elders en of het incidentele of structurele misstanden betreft, al dan niet met maatschappelijke betekenis.
Wanneer ben je klokkenluider?
In Nederland [1] kwalificeert iemand zich bij een melding van misstanden pas als 'Klokkenluider', die recht heeft op bescherming, indien die melding aan al de volgende criteria voldoet:
Het betreft een misstand die zich afspeelt bij de werkgever, of voormalige werkgever van de melder. Dan immers kunnen represailles van een werkgever optreden naar de melder-werknemer. Ook kan het een melding zijn over een misstand bij de opdrachtgever van de melder-contractant.
De gerapporteerde misstand kan niet binnen de betrokken organisatie zelf worden opgelost. Dit kan zijn vanwege de omvang van de misstand, vanwege betrokkenheid van het management van de organisatie, vanwege het risico van verdwijning van bewijsmateriaal, of omdat de misstand eerder al intern is gemeld zonder dat gepaste opvolging is gegeven. Daarmee is een interne melding zinloos en is een externe melding noodzakelijk om de misstand aan te kunnen pakken.
De melder had voorafgaande aan de melding een normale arbeidsverhouding en doet dus geen melding om een reeds bestaand arbeidsconflict te beslechten.
De melder had zelf geen deel aan de misstanden. Indien dat wel het geval was (voorbeeld Ad Bos bij de bouwfraude) dan is er sprake van een spijtoptant, die een andere juridische positie heeft dan een klokkenluider.
De door de melder gerapporteerde misstand is ernstig en van maatschappelijk belang, waardoor ook om die reden een externe melding op zijn plaats is.
Zie voor een denkbeeldig voorbeeld van een melding die aan ál deze criteria voldoet, voetnoot-[2]. Indien bovenstaande niet van toepassing is kan beter het begrip 'Melder van Misstanden' worden gebruikt. Het is neutraler en omvat veel meer situaties dan alleen klokkenluiden.
Totstandkoming Huis voor Klokkenluiders
Sinds een bijeenkomst bij mij aan de keukentafel in Breda (2002) heeft een groep klokkenluiders [3] zich gezamenlijk beijverd voor het verbeteren van de bescherming van klokkenluiders en de meldingsmogelijkheden voor klokkenluiders in Nederland. Meer dan tien jaar hebben de leden van de Expertgroep gesprekken gevoerd met belanghebbende organisaties, departementale werkgroepen, Kamerleden, Kamercommissies en diverse bewindslieden, om een wettelijke regeling tot stand te brengen. Ook hebben zij, met zeer beperkte middelen [4], tientallen klokkenluiders bijgestaan als getuige-deskundige, onderzoeker, adviseur, mediator, vertegenwoordiger of alleen maar als praatpaal. Dit bleef nodig omdat de Nederlandse overheid zéér terughoudend was met het inrichten van organen die klokkenluiders zouden helpen, laat staan beschermen. Zo waren bijvoorbeeld het Advies- en verwijspunt Klokkenluiders en de Onderzoeksraad Integriteit Overheid slechts organen voor de bühne die nooit iets hebben betekend voor de bescherming van klokkenluiders in Nederland.
Uiteindelijk heeft dit alles geleid tot een Kamermeerderheid voor de totstandkoming van de Wet Huis voor Klokkenluiders. Dat dit ging ten koste van veel aderlatingen ten opzichte van de oorspronkelijke plannen hebben de leden van de Expertgroep voor lief genomen. [5]
Uitvoering Wet Huis voor Klokkenluiders
Sinds de start van het Huis voor Klokkenluiders in 2016 zijn er veel personeelswisselingen geweest. Hoewel het Huis van begin af aan door BZK is bemand met formalistische juristen en functionarissen uit eerdere falende instellingen, zaten er in het begin toch een aantal mensen die voldoende inlevingsvermogen hadden bij de klokkenluiders die zich meldden. Dit was met name bij de Afdeling Advies het geval. Dit betekende dat het Huis twee gezichten had, waarvan er één moest wijken. Het empathische gezicht werd geliquideerd en het formalistische gezicht overwon.
Ondertussen presteerde het Huis niets waar klokkenluiders wat aan hadden:
De paar goedwillende medewerkers werd het leven zuur gemaakt en zij zijn één voor één vertrokken dan wel weggewerkt.
Er werd stiekem infiltratie vanuit de AIVD toegestaan i.v.m. de te verwachten gevoelige dossiers.
Er werden steeds weer bestuursleden en directeurs benoemd met een zéér dubieus verleden in relatie tot de taakstelling van het Huis.
Interne misstanden van melders binnen- en tegen het Huis zelf (!), werden geneutraliseerd, zo nodig met hulp van de betrokken departementen.
Aanbevelingen uit externe rapportages over het Huis werden bewust genegeerd, terwijl werd voorgegeven dat men deze rapportages keurig opvolgde.
Ondertussen werd op geen enkele melding van misstanden resultaat geboekt. Bij die meldingen zaten bijvoorbeeld rijksinspecteurs die misstanden meldden binnen de IND over de screening van asielzoekers. En nog meer aardigs.
De huidige bestuursvoorzitter van het Huis, ex-hoofdofficier van justitie Wilbert Tomesen [6], is er in geslaagd om met steun van de minister van BZK een nog verdere beperking van de huidige taken voor elkaar te krijgen, met een gelijktijdige verhoging van het budget. De tekortkomingen van het Huis zijn volgens Tomesen nuttige lessen geweest en hij wil dat het Huis uitgroeit tot een 'Autoriteit Integriteit en Klokkenluiden', waaraan klokkenluiders bij voorbaat in de praktijk al niets meer hebben.
Conclusie
Het jarenlange gevecht om een fatsoenlijke wettelijke regeling te krijgen ter bescherming van klokkenluiders, is voor niets geweest. Steeds weer hebben bestaande belangen binnen polderend Nederland het voor elkaar gekregen om 'onschadelijke' regelingen te treffen, of krachteloze instellingen te creëren. Wat de beste regeling voor klokkenluiders in Europa had kunnen worden, is door toedoen van de voortdurende ondermijnende activiteiten van de bestaande machten in de polder, verworden tot een efficiënt mechanisme van 'kaltstellen van klokkenluiders'. Ook dit is een rechtsstaat ondermijnende activiteit. Hierin speelden BZK en J&V de hoofdrol.
Voetnoten
[1] In andere landen gelden andere normen. In de VS bijvoorbeeld wordt veel minder waarde gehecht aan de persoonlijke integriteit en motieven van een klokkenluider (whistleblower), maar ligt de nadruk vooral op het waarheidsgehalte van de melding en op het belang voor de (federale) overheid. In de VS kan een klokkenluider dus uit winstbejag een valide melding over misstanden doen, wanneer die melding voorkomt dat de federale overheid daardoor geld verliest. Onder de 'Federal False Claims Act' kan die klokkenluider een percentage van de overheidsbesparing claimen. Er zijn zelfs advocatenkantoren die adverteren met de oproep om klokkenluider te worden, waarbij zij beloven je te zullen begeleiden naar rijkdom, tegen vergoeding van een gedeelte van het door de klokkenluider op te strijken percentage van de overheidsbesparing.
[2] Een denkbeeldig voorbeeld van een echte klokkenluidersmelding zou zijn een wetenschapper van het RIVM die ziet dat zijn werkgever na overleg met de opdrachtgever (het kabinet of ministerie Volksgezondheid) belangrijke buitenlandse adviezen negeert over de overdraagbaarheid van het corona-virus, het realiteitsgehalte van 'groepsimmuniteit' en de daaruit voortvloeiende maatregelen voor de Nederlandse bevolking. Indien die wetenschapper onder zulke omstandigheden daarover extern een melding doet, zullen zware represailles volgen en voldoet die melder in principe aan alle bovengenoemde criteria.
[3] Deze klokkenluiders hebben zich verzameld in de stichting Expertgroep Klokkenluiders die sinds 2002 informeel, en sinds 2010 formeel bezig heeft gehouden met het verlenen van bijstand aan klokkenluiders en het adviseren van betrokken organen, Kamerleden en bewindslieden op het terrein van klokkenluiden. Enkele van de betrokken klokkenluiders waren: Gerrit de Wit, Henk Laarman, Paul Schaap, Paul van Buitenen en Harrie Timmerman. Door de voortrekkersrol van SP-Kamerlid Ronald van Raak, de actieve steun van professor Pieter van Vollenhoven en de adviezen van Cees Schaap (forensisch deskundige) en Ton de Wijs (trauma-deskundige) is het uiteindelijk tot een wetsvoorstel gekomen dat heeft geleid tot de Wet op het Huis voor Klokkenluiders.
[4] Zeer beperkte middelen bestonden, naast een kleine doelsubsidie van de overheid, grotendeels uit bijdragen door de leden van de Expertgroep, bijvoorbeeld door storting van verdiensten of een vrij te besteden restant van parlementaire vergoedingen.
[5] Er is veel geschrapt en gesleuteld aan de oorspronkelijke plannen om deze uiteindelijk door de Tweede en Eerste Kamer te kunnen krijgen:
Er was voorzien in een rol voor de Tweede Kamer bij de benoeming van de voorzitter van het Huis. Nu is dat het ministerie van Binnenlandse Zaken geworden, met alle consequenties van dien.
Er zou een fonds komen ter ondersteuning van klokkenluiders in nood die werden getroffen door represailles van hun werkgever. Is geschrapt.
De mogelijkheid tot voorziening van, of verwijzing naar, psycho-sociale bijstand ter ondersteuning van Klokkenluiders. Werd ook geschrapt.
We gingen akkoord met onthouding van acties zolang de zaak in behandeling is bij het Huis, er daarbij op vertrouwende dat het een serieuze instelling zou zijn. We kwamen bedrogen uit.
Ook van belang is dat de stichting Expertgroep Klokkenluiders zichzelf op non-actief heeft gezet en een bestuurslid heeft aangeleverd voor het Huis om dit nieuwe orgaan alle kans te geven zich te bewijzen. Dat is het enige positieve, want nu weten we uit de eerste hand wat er binnen het Huis in werkelijkheid gebeurde.
[6] Wilbert Tomesen vervulde in 2011 als hoofdofficier van justitie een voor de waarheidsvinding nefaste rol bij het feitenonderzoek VerEsal naar de Vuurwerkramp.
Bron : PvB
https://www.linkedin.com/pulse/ondermijning-2-huis-v-klokkenluiders-paul-van-buitenen